Lawina - czym jest, gdzie najczęściej pojawiają się lawiny

Lawina: zrozumienie zjawiska, rodzaje, zagrożenia i przygotowanie

Lawiny śnieżne to jedno z największych zagrożeń, jakie można napotkać na stromych stokach górskich. Gwałtowna utrata stabilności nagromadzonego śniegu może zaskoczyć nawet najbardziej doświadczonych turystów. W Polsce, szczególnie narażone na lawiny są Tatry, ale zagrożenie występuje również w Karkonoszach i Bieszczadach. Zrozumienie mechanizmów powstawania lawin śnieżnych oraz zachowanie elementarnych środków bezpieczeństwa są kluczowe dla każdego, kto uprawia turystykę górską.

Rodzaje lawin

• Lawina pyłowa: Charakteryzuje się przemieszczaniem drobnych cząstek śniegu, które tworzą chmurę pyłu. Jest niezwykle szybka i może pokryć dużą powierzchnię, co czyni ją olbrzymim zagrożeniem.
• Lawina deskowa: Najczęstszy typ lawiny, gdzie deska śnieżna oddziela się od podłoża i zsuwa się w dół. Stanowi poważne zagrożenie dla turystów i narciarzy, szczególnie na gładkich zboczach.
• Lawina gruntowa: Zawiera całe warstwy śniegu wraz z podłożem, przemieszcza się wolniej, ale z dużą siłą niszczącą, transportując masę śniegu, lodu i materiału skalnego.
• Lawina lodowa i lawina Błotna: Choć mniej powszechne, mogą być równie niebezpieczne, szczególnie w wysokich partiach gór i pobliżu grani.

Jak powstaje lawina?

Lawina powstaje w wyniku zaburzenia równowagi w pokrywie śnieżnej na stoku. Proces ten może być wywołany przez opady śniegu, opady deszczu, wiatr czy zmiany temperatury. Szczególnie niebezpieczne są okresy, gdy na stary, zmrożony śnieg spada świeży śnieg, który nie łączy się trwale z podłożem. Naruszenie stabilności pokrywy śnieżnej zależy od wielu zmiennych, w tym nachylenia stoku oraz obecności zewnętrznych czynników destabilizujących, takich jak duże dobowe wahania temperatur czy długotrwałe mrozy.

Klasyfikacja wielkości lawin i potencjalne szkody

Lawiny są klasyfikowane na podstawie ich rozmiaru oraz potencjalnych szkód, które mogą wyrządzić. Oto jak wygląda ta klasyfikacja:

• Mała (zsuw): Przemieszczający się śnieg zazwyczaj zatrzymuje się przed końcem stoku. Istnieje minimalne niebezpieczeństwo zasypania człowieka, ale większe ryzyko upadku.
• Średnia lawina: Lawina zatrzymuje się zwykle na końcu stoku. Może zasypać, zranić lub zabić człowieka.
• Duża lawina: Lawina osiąga zazwyczaj teren płaski (o nachyleniu znacznie poniżej 30°) na dystansach mniejszych niż 50 m. Może zasypać i zniszczyć samochód osobowy, uszkodzić ciężarówkę, zniszczyć mały budynek, połamać pojedyncze drzewa.
• Bardzo duża lawina: Lawina osiąga zazwyczaj teren płaski na dystansach większych niż 50 m, może dotrzeć do dna doliny. Może zasypać i zniszczyć wagon kolejowy, dużą ciężarówkę, kilka budynków lub fragment lasu.
• Ekstremalnie duża lawina: Lawina osiąga dno doliny. Może dokonać znaczących zmian w krajobrazie i spowodować katastrofalne zniszczenia. 

Typowe problemy lawinowe

Zgromadzenie Europejskich Służb Ostrzegania Lawinowego (EAWS) definiuje pięć typów problemów lawinowych, które pomagają w ocenie zagrożenia lawinowego:

• Świeży śnieg: Problem spowodowany trwającym lub niedawno zakończonym opadem śniegu. Dodatkowe obciążenie świeżym śniegiem może być krytyczne, zależnie od warunków takich jak temperatura i powierzchnia opadu.
• Deski śnieżne utworzone przez wiatr: Związane z transportem śniegu przez wiatr, zarówno w trakcie opadu, jak i po nim.
• Słabe warstwy w starej pokrywie śnieżnej: Obecność długotrwale występującej słabej warstwy, np. szronu powierzchniowego przykrytego kolejnymi opadami, szronu wgłębnego, przeobrażonych kryształów śniegu.
• Mokry śnieg: Osłabienie pokrywy pod wpływem wody z topnienia lub opadu deszczu, która przenika pokrywę śnieżną.
• Ślizgający się śnieg: Ślizganie się całej pokrywy śnieżnej po gładkim podłożu, jak trawiaste zbocza czy gładkie powierzchnie skalne, występuje przy grubej pokrywie śnieżnej.

Dodatkowo zdefiniowane zostały opcjonalne problemy lawinowe:

• Nawisy: Problem związany z formacjami w kształcie fal zbudowanych z miękkiego lub twardego śniegu, często wywieszonych ponad zboczem.
• Brak wyraźnego problemu lawinowego: Oznacza brak możliwości wyboru konkretnego dominującego problemu lawinowego. Nie oznacza to jednak bezpiecznych warunków, a zalecana ostrożność powinna być na poziomie typowym dla poruszania się w terenie lawinowym.

Te problemy lawinowe dostarczają kluczowych informacji dla osób rekreacyjnie uprawiających turystykę oraz specjalistów zajmujących się zagrożeniem lawinowym, pomagając w podejmowaniu świadomych decyzji w górach.

(Żródło: lawiny.topr.pl)

Stopień zagrożenia lawinowego

Ocena ryzyka zejścia lawiny jest kluczowa dla bezpieczeństwa w górach. Stopień zagrożenia lawinowego jest oceniany w skali od 1 do 5:

• Stopień 1 (niski): Pokrywa śnieżna jest stabilna na większości stromych stoków. Warunki są generalnie bezpieczne, ale należy unikać wyjątkowo stromych stoków.
• Stopień 2 (umiarkowany): Pokrywa śnieżna jest ogólnie stabilna, ale na niektórych stromych stokach może być mniej stabilna. Wypadki lawinowe często zdarzają się na tym poziomie, ponieważ wiele osób nie docenia zagrożenia.
• Stopień 3 (znaczny): Pokrywa śnieżna jest niestabilna na wielu stromych stokach. Lawiny są możliwe nawet przy umiarkowanym obciążeniu.
• Stopień 4 (wysoki): Pokrywa śnieżna jest niestabilna na większości stromych stoków. Lawiny są prawdopodobne przy małym obciążeniu.
• Stopień 5 (bardzo wysoki): Pokrywa śnieżna jest bardzo niestabilna i lawiny są niemal pewne na większości stoków.

Dlaczego wypadki często zdarzają się przy stopniu 2?

Stopień 2 jest często uważany za "bezpieczny", co prowadzi do zbytniego zaufania i lekceważenia zagrożeń. Turyści i narciarze mogą nieświadomie wybrać nieodpowiednie trasy, nie zdając sobie sprawy, że warunki mogą się szybko zmienić. Dodatkowo, przy tym stopniu, napięcie krokowe, czyli różnica potencjałów na powierzchni śniegu, może prowadzić do nieprzewidywalnych osunięć. Pokrywanie zboczy siatkami stalowymi może być jednym z rozwiązań, aby zmniejszyć ryzyko.

Testy stabilności pokrywy śnieżnej

• Test na ścinanie: Test ten można stosować zarówno na płaskim terenie, jak i na stoku. Polega na wykopaniu jamy w śniegu i wycięciu kolumny o wymiarach 30x30 cm. Następnie, po odcięciu boków i tyłu kolumny, łopatą śnieżną dokonuje się cięcia tylnej ścianki. Siła potrzebna do ścięcia kolumny wskazuje na stabilność pokrywy: od bardzo łatwej do ciężkiej.
• Test kompresji (kolumnowy): Wykopuje się studnię o głębokości co najmniej 1 metra, izoluje kolumnę śniegu i uderza w nią nadgarstkiem, ręką z ramienia i pięścią z barku. Stabilność pokrywy ocenia się na podstawie siły potrzebnej do pęknięcia warstw.
• Test blokowy: Podobny do testu kompresji, ale przeprowadzany na większej powierzchni. Tester z pełnym ekwipunkiem wchodzi na blok śniegu i ocenia stabilność pokrywy na podstawie reakcji bloku na różne obciążenia.

ABC lawinowe i plecak lawinowe: niezbędne elementy bezpieczeństwa

ABC Lawinowe to podstawowy zestaw ratunkowy, który każdy miłośnik zimowych wypraw w góry powinien mieć przy sobie. Składa się z trzech kluczowych elementów: detektora lawinowego, sondy i łopaty.

• Detektor lawinowy to radiowe urządzenie nadawczo-odbiorcze, które pełni kluczową rolę w sytuacjach zagrożenia lawinowego. Jego funkcja nadawcza pozwala na emitowanie sygnału, dzięki któremu inni uczestnicy wyprawy mogą zlokalizować osobę zasypaną pod śniegiem. Tryb odbioru detektora umożliwia natomiast szybkie i precyzyjne odnalezienie osób, które znalazły się w niebezpieczeństwie, co jest nieocenione w akcjach ratunkowych.
• Sonda lawinowa pozwala na precyzyjne określenie położenia osoby zasypanej, co jest niezbędne do skutecznego działania ratunkowego.
• Łopata lawinowa jest niezbędna do szybkiego odkopania poszkodowanego, a jej wytrzymałość i niezawodność są kluczowe w trudnych warunkach.

W warunkach zimowych, gdzie występuje ryzyko lawin, posiadanie i umiejętność obsługi ABC lawinowego jest obowiązkowe. To nie tylko kwestia własnego bezpieczeństwa, ale również odpowiedzialności za innych uczestników wyprawy. Ważne jest, aby posiadać sprzęt, który nie tylko potrafimy intuicyjnie obsłużyć, ale również w pełni możemy mu zaufać pod kątem jego wytrzymałości (łopata) czy dokładności (detektor). Jeśli chodzi o bezpieczeństwo, nie warto iść na półśrodki.

Kup lawinowe ABC tutaj!

• Plecak lawinowy to kolejny element, który warto mieć w swoim ekwipunku. Nie jest tak obowiązkowy jak lawinowe ABC, ale zdecydowanie może mieć wpływ na poprawę naszego bezpieczeństwa. Wyposażony w systemy poduszek powietrznych, zwiększa szanse na pozostanie na powierzchni podczas zejścia lawiny. W momencie zagrożenia, użytkownik może aktywować system, co powoduje napełnienie poduszek powietrznych, pomagając utrzymać się na powierzchni śniegu. W przypadku zasypania, wypełniona poduszka powietrzna zwiększa przestrzeń pod śniegiem, co zapewnia większy zapas powietrza i nieco wydłuża czas dostępny na przeprowadzenie skutecznej akcji ratunkowej. Plecaki lawinowe są coraz bardziej popularne wśród narciarzy i turystów wysokogórskich, oferując dodatkową warstwę ochrony w nieprzewidywalnych warunkach górskich.

Znaczenie kursów lawinowych

Uczestnictwo w kursach lawinowych jest niezwykle ważne, ponieważ dostarcza praktycznych umiejętności i wiedzy niezbędnej do oceny ryzyka i reagowania w przypadku zejścia lawiny. Kursy te uczą, jak korzystać ze sprzętu lawinowego, takiego jak detektory, sondy i łopaty, co może uratować życie w sytuacji kryzysowej.

Komunikaty lawinowe

Komunikaty lawinowe dostarczają informacji o aktualnym stopniu zagrożenia lawinowego, pomagając turystom w planowaniu bezpiecznych tras. Zawierają one również dodatkowe informacje o warunkach terenowych i pogodowych, które mogą wpływać na ryzyko lawinowe.

Bezpieczeństwo w górach

Bezpieczeństwo zależy od odpowiedniego przygotowania, świadomości zagrożeń i umiejętności oceny ryzyka. Dlatego tak ważne jest, aby każdy turysta górski znał podstawowe zasady bezpieczeństwa lawinowego i regularnie śledził komunikaty lawinowe. Pamiętajmy, że góry to nie tylko piękne widoki, ale i wyzwania, które warto podejmować z głową!